Του Γιώργου Μπλάνα (από εδώ)
Η μετάφραση αποτελεί έναν από τους ισχυρότερους πυλώνες της ελληνικής λογοτεχνίας. Όπως έχει επανειλημμένως επισημανθεί, αποτελεί εν τέλει λογοτεχνικό είδος με τη δική του δημιουργική δυναμική. Αρκετά από τα μεταφρασμένα έργα είναι από καιρό ελληνικά. Δύσκολα θα μπορούσε να χαρακτηρίσει κανείς απλά μεταφράσεις τη Θεία Κωμωδία του Δάντη από τον Ν. Καζαντζάκη, την Έρημη Χώρα του Τ. Σ. Έλιοτ από τον Γ. Σεφέρη, το Αναζητώντας τον Χαμένο Χρόνο του Μ. Προυστ, από τον Παύλο Ζάννα, τον Μόμπι Ντικ του Χ. Μέλβιλ - από τον Α. Χριστοδούλου, τους Αδελφούς Καραμάζοβ του Φ. Ντοστογέβσκη από τον Ά. Αλεξάνδρου, τον Φάουστ του Γκαίτε από τον Π. Μάρκαρη, τον Θάνατο του Βιργιλίου του Χ. Μπροχ από τον Γ. Κεντρωτή και πολλά άλλα έργα, τα οποία χρειάστηκαν χρόνο, κόπο και βαθιά γνώση της λογοτεχνίας για να αναπλαστούν στα ελληνικά, πλουτίζοντας τη λογοτεχνία μας με ιδέες, συναισθήματα και εκφραστικούς τρόπους, πολύτιμους -αν όχι απαραίτητους- στην ανάπτυξή της.
Είναι προφανές πως τέτοια έργα διαμόρφωσαν το γούστο των αναγνωστών και πλούτισαν την εργαλειοθήκη των συγγραφέων. Δεν θα ήταν άστοχο να λέγαμε πως, αν έλειπαν, η ελληνική λογοτεχνία θα περιοριζόταν στην επανάληψη στερεότυπων σχημάτων, μέχρι την πλήρη κατάρρευσή της στο επίπεδο της ρητορικής άσκησης. Άλλωστε η λογοτεχνία, όπως κάθε τέχνη, έχει χαρακτήρα παγκόσμιο.
Τα παραπάνω είναι αυτονόητα, αφού προκύπτουν από την εφαρμογή της
στοιχειώδους λογικής στα πράγματα της λογοτεχνίας. Αυτονόητα, αλλά όχι
για το ελληνικό κράτος ή τουλάχιστον για το ελληνικό κράτος όπως το
κατάντησε μια μειοψηφική κυβέρνηση, που κρατά σε ομηρεία την ελληνική
κοινωνία.
Σήμερα, στην Ελλάδα των Μνημονίων, η φορολογική νομοθεσία θεωρεί τον μεταφραστή ελεύθερο επαγγελματία, δηλαδή πρόσωπο το οποίο ασκεί ελευθέριο επάγγελμα, προσφέρει υπηρεσίες, μισθώνει την εργασία του. Ο μεταφραστής είναι υποχρεωμένος να εκδίδει Απόδειξη Παροχής Υπηρεσιών. Οφείλει να καταθέτει περιοδικές δηλώσεις ΦΠΑ, να πληρώνει Τέλος Επιτηδεύματος, Εισφορά Αλληλεγγύης και φυσικά να καταβάλλει αγόγγυστα τα ιλιγγιώδη ποσά που του ζητά ο ΟΑΕΕ - εργαστεί δεν εργαστεί, έχει ή δεν έχει.
Ας φανταστούμε, λοιπόν, έναν μεταφραστή ο οποίος αποφασίζει να εργαστεί σκληρά επί δύο έτη, για τη μετάφραση των Κάντος του Έζρα Πάουντ, του Τσάιλντ Χάρολντ του Μπάιρον, της Ιλιάδος, του Οδυσσέα του Τ. Τζόις ή όποιου άλλου κλασικού έργου. Το αποφασίζει διότι η πορεία του στα γράμματα δείχνει πως έχει τα προσόντα, διότι ο εκδότης τον εμπιστεύεται και διότι ο ίδιος δεν φείδεται χρόνου και κόπου, προκειμένου να προσφέρει στη γλωσσική του κοινότητα κάτι περισσότερο από μεταφράσεις ευχάριστων -πλην χαμηλής ποιότητας- βιβλίων.
Ο άνθρωπος αυτός, για να αποκτήσει το νόμιμο δικαίωμα να μεταφράσει το συγκεκριμένο έργο, να εκχωρήσει την εκμετάλλευσή του στο εκδότη και να αμειφθεί, θα πρέπει να καταβάλει στο Ελληνικό Δημόσιο 8.000 ευρώ. Επειδή το βάρος είναι δυσβάσταχτο και αδύνατον να καλυφθεί από τον εκδότη, σε βαθμό που να προσφέρει στον μεταφραστή το ελάχιστο για την επιβίωσή του ποσό: 8000 + 10.000= 18.000 το λιγότερο -εκδότης είναι, όχι εφοπλιστής- ο δυστυχής μεταφραστής επιστρέφει στη μετάφραση ευχάριστων -πλην χαμηλής ποιότητας- βιβλίων. Όσο για τον εκδότη, εγκαταλείπει τα "μεγαλεπήβολα" σχέδιά του για εμπλουτισμό της ελληνικής βιβλιογραφίας.
Ιδού, λοιπόν, ένα ακόμα από τα παράδοξα, που διαψεύδουν τις αναπτυξιακές παραστάσεις των νεοφιλελεύθερων γελωτοποιών: Οι εκδότες είναι έτοιμοι να επενδύσουν στην παραγωγή ποιοτικών βιβλίων τα περιορισμένα ομολογουμένως κεφάλαιά τους. Οι μεταφραστές είναι έτοιμοι να δαπανήσουν -με ελάχιστη, αν χρειαστεί, αμοιβή- τις δυνάμεις τους στη μάχη με ποιοτικά κείμενα. Οι αναγνώστες είναι έτοιμοι να υποδεχθούν το καλύτερο βάζοντας το χέρι στη μονίμως νηστική τσέπη τους. Σαν να λέμε: Η οικονομική και πολιτισμική ανάπτυξη προ των πυλών! Τις πύλες όμως τις φυλάει ο Μολώχ του νεοφιλελευθερισμού ελληνικής κοπής, ένα παράδοξο τέρας φτιαγμένο με την βαρβαρότητα της κλασικής Δεξιάς και τον αναλφαβητισμό της ημιθανούς -πλην ακόμα φαρμακερής- Σοσιαλδημοκρατίας.
Αυτό το τερατώδες κατασκεύασμα έχει ήδη καταδικάσει την ελληνική λογοτεχνία σε μαρασμό. Απαγορεύει στους μεταφραστές να ασχοληθούν με τα σημαντικά έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Απαγορεύει στους εκδότες να χρησιμοποιούν τους μεταφραστές που εκείνοι επιλέγουν. Στερεί από τους αναγνώστες τη δυνατότητα να διαβάσουν σημαντική λογοτεχνία.
Η βιβλιογραφία των επομένων δεκαετιών θα είναι τόσο φτωχή σε μεταφράσεις κλασικών και σημαντικών λογοτεχνικών έργων, ώστε θα παρουσιάζει εικόνα πρωτοφανή για την ελληνική Ιστορία. Ίσως ανάλογη της εικόνας που παρουσίαζε η βιβλιογραφία μας στη διάρκεια του 18ου αιώνα.
Βαρβαρότητα, άγνοια, αδιαφορία, ανικανότητα, παραλογισμός, αυτοματισμός; Τι σημασία έχει! Έτσι κι αλλιώς, ο νεοφιλελευθερισμός τα διαθέτει όλα. Και επιπλέον διαθέτει υποκρισία, αβυσσαλέα υποκρισία, αν σκεφτεί κανείς πως κάνει ότι δεν καταλαβαίνει -μετά από τόσες εκκλήσεις αξιοσέβαστων πνευματικών φορέων- το στοιχειώδες: Ο μεταφραστής, όπως και ο συγγραφέας, δεν προσφέρει υπηρεσίες, αλλά "ενοικιάζει"κάτι που είναι ιδιοκτησία του (το πρωτότυπο έργο ή τη μετάφρασή ΤΟΥ) στον εκδότη για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα ή και αριθμό αντιτύπων. Αυτό δα θα μπορούσε να το καταλάβει ο καθένας...
Ε, ναι, λοιπόν. Και βαρβαρότητα και άγνοια και αδιαφορία και ανικανότητα και αυτοματισμός και παραλογισμός και υποκρισία, απίστευτη υποκρισία. Κλασική λογοτεχνία, τέλος!
